Dự thảo Sửa đổi Thông tư 09/2023/TT-NHNN: Bước Tiến Hoàn Thiện Khung Pháp lý Phòng, Chống Rửa Tiền
Dự thảo sửa đổi Thông tư 09/2023/TT-NHNN, do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) soạn thảo, là một nỗ lực quan trọng nhằm hoàn thiện các quy định về phòng, chống rửa tiền (PCRT), tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Với các thay đổi mang tính đột phá, dự thảo sửa đổi Thông tư 09 không chỉ giải quyết các bất cập thực tiễn mà còn đáp ứng các tiêu chuẩn của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF), đồng thời đồng bộ với Kế hoạch Hành động Quốc gia theo Quyết định 194/QĐ-TTg năm 2024. Bài viết này phân tích chi tiết các điểm nổi bật của dự thảo sửa đổi Thông tư 09 và mối liên hệ với mục tiêu đưa Việt Nam thoát khỏi Danh sách Xám của FATF.
1. Chuẩn hóa Báo cáo Đánh giá Rủi ro trong Dự thảo Sửa đổi Thông tư 09
Một trong những điểm nhấn của dự thảo sửa đổi Thông tư 09 là bổ sung khoản 6 Điều 3, yêu cầu các đối tượng báo cáo sử dụng mẫu báo cáo thống nhất (Phụ lục III) để báo cáo kết quả đánh giá rủi ro rửa tiền theo khoản 2 Điều 15 Luật PCRT. Quy định này khắc phục tình trạng các báo cáo có định dạng không đồng nhất, gây khó khăn cho NHNN và các cơ quan quản lý trong việc tổng hợp, so sánh và đánh giá. Việc chuẩn hóa mẫu báo cáo trong dự thảo sửa đổi Thông tư 09 đảm bảo tính minh bạch, đồng bộ, hỗ trợ giám sát hiệu quả và đáp ứng khuyến nghị FATF về quản lý rủi ro toàn diện. Đây cũng là bước tiến cụ thể trong Kế hoạch Hành động Quốc gia, đặc biệt là Hành động số 5, nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý PCRT.
2. Tăng cường Quản lý Rủi ro và Nhận biết Khách hàng
Dự thảo sửa đổi Thông tư 09 điều chỉnh khoản 1 Điều 4, yêu cầu quy trình quản lý rủi ro rửa tiền phải được phê duyệt bởi người quản lý doanh nghiệp, đảm bảo sự giám sát cấp cao theo khuyến nghị FATF. Quy trình này được bổ sung chi tiết về nhận biết khách hàng (KYC) trên cơ sở rủi ro, bao gồm:
-
Nhận biết khách hàng trong giao dịch đơn lẻ hoặc chuỗi giao dịch từ nhiều tổ chức tài chính.
-
Lập số tham chiếu cho giao dịch chuyển tiền điện tử để truy xuất nguồn gốc.
-
Xác minh thông tin theo các điều 12, 13, 14 Luật PCRT và nhận biết chủ sở hữu hưởng lợi của pháp nhân.
-
Áp dụng biện pháp quản lý rủi ro trước khi cung cấp sản phẩm, dịch vụ mới.
Điểm g khoản 1 Điều 4 làm rõ các biện pháp tương ứng với mức độ rủi ro, như tần suất cập nhật thông tin, xác minh và giám sát giao dịch. Khoản 3 Điều 4 cấm áp dụng biện pháp KYC giảm nhẹ khi có nghi ngờ rửa tiền, tài trợ khủng bố hoặc kịch bản rủi ro cao, đáp ứng khuyến nghị 10.18 của FATF. Khoản 6 Điều 4 yêu cầu xác định và xác minh chủ sở hữu hưởng lợi của hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, khắc phục lỗ hổng trong lĩnh vực bảo hiểm theo khuyến nghị 10.12. Những thay đổi trong dự thảo sửa đổi Thông tư 09 này đồng bộ với Quyết định 194/QĐ-TTg, nhấn mạnh áp dụng biện pháp phòng ngừa dựa trên rủi ro.
3. Hoàn thiện Quy định Nội bộ về PCRT
Dự thảo sửa đổi Thông tư 09 cập nhật các khoản 1, 3, 9 và 10 Điều 5, cụ thể hóa quy định nội bộ về PCRT. Khoản 1 bổ sung các tình huống nhận biết khách hàng, như giao dịch trên 400 triệu đồng/ngày từ khách hàng không giao dịch trong 6 tháng, và yêu cầu xác minh chủ sở hữu hưởng lợi từ nguồn đáng tin cậy, đáp ứng khuyến nghị 10.2-10.4 của FATF. Khoản 3 làm rõ trách nhiệm lưu trữ thông tin giao dịch dưới ngưỡng báo cáo trong 5 năm, hỗ trợ truy soát theo khuyến nghị 11 và 16. Khoản 9 quy định trách nhiệm của người quản lý cấp cao trong tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra công tác PCRT. Khoản 10 và khoản 12 yêu cầu gửi báo cáo nội bộ, kiểm toán cho Cục PCRT (lĩnh vực ngân hàng) hoặc các bộ, ngành liên quan (lĩnh vực phi tài chính), đồng thời đảm bảo tính chính xác của dữ liệu. Những sửa đổi này trong dự thảo sửa đổi Thông tư 09 phù hợp với mục tiêu tăng cường giám sát và hợp tác liên ngành của Quyết định 194/QĐ-TTg.
4. Cải thiện Chế độ Báo cáo Giao dịch
Dự thảo điều chỉnh các Điều 6, 7, 8 và 9 để nâng cao chất lượng báo cáo giao dịch:
-
Giao dịch có giá trị lớn (Điều 6): Yêu cầu lưu trữ và báo cáo giao dịch tiền mặt tại quầy hoặc qua ATM, đáp ứng khuyến nghị 10 của FATF.
-
Giao dịch đáng ngờ (Điều 7): Rà soát dấu hiệu đáng ngờ liên quan đến rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, kể cả khi không hoàn tất KYC, khắc phục thiếu hụt tại khuyến nghị 10.19 và 20. Cục PCRT xác nhận báo cáo điện tử trong 5 ngày khi nhận đủ thông tin.
-
Giao dịch chuyển tiền điện tử (Điều 8, 9): Bổ sung trách nhiệm cung cấp thông tin người khởi tạo/thụ hưởng và thẩm tra giao dịch, kể cả dưới ngưỡng báo cáo (khuyến nghị 16). Yêu cầu số tham chiếu duy nhất để truy xuất nguồn gốc và miễn báo cáo cho giao dịch điều chuyển vốn giữa tổ chức tài chính (khuyến nghị 11).
Các sửa đổi này hỗ trợ Kế hoạch Hành động Quốc gia, cải thiện hệ thống báo cáo và tăng cường phát hiện hành vi bất hợp pháp.
5. Tăng cường Báo cáo Điện tử và Hợp tác Liên ngành
Dự thảo cập nhật khoản 1 Điều 10, yêu cầu đối tượng báo cáo đăng ký và gửi báo cáo qua cổng thông tin điện tử của Cục PCRT, đảm bảo dữ liệu chính xác, đầy đủ. Hệ thống công nghệ thông tin phải có phần mềm quét danh sách đen và cảnh báo dấu hiệu đáng ngờ, phù hợp với khuyến nghị 20 của FATF. Việc thay thế cụm từ “Cơ quan thực hiện chức năng, nhiệm vụ PCRT” bằng “Cục Phòng, chống rửa tiền” và phân công giám sát cho các bộ, ngành liên quan (Điều 5) tăng cường phối hợp liên ngành, phù hợp với mục tiêu hợp tác quốc gia và quốc tế trong Quyết định 194/QĐ-TTg.
Kết luận
Dự thảo sửa đổi Thông tư 09/2023/TT-NHNN là bước tiến chiến lược nhằm hoàn thiện khung pháp lý PCRT, khắc phục các lỗ hổng thực tiễn và đáp ứng tiêu chuẩn FATF. Với các sửa đổi về chuẩn hóa báo cáo, quản lý rủi ro, chế độ báo cáo giao dịch và hợp tác liên ngành, dự thảo này đồng bộ với Kế hoạch Hành động Quốc gia theo Quyết định 194/QĐ-TTg. Dự thảo sửa đổi Thông tư 09 không chỉ bảo vệ hệ thống tài chính mà còn góp phần đưa Việt Nam thoát khỏi Danh sách Xám, nâng cao uy tín quốc gia trên trường quốc tế.
📥Slide hội thảo lấy ý kiến ngày 15/05/2025 (có khác biệt so với dự thảo ban đầu): Slide hội thảo
📥 Dự thảo sửa đổi thông tư 09
📥 So sánh, thuyết minh Dự thảo sửa đổi thông tư 09
📥 Mẫu báo cáo đánh giá rủi ro rửa tiền (dự thảo)